معرفی کتاب تاریخی عطا ملک جوینی :

بعد از حمله ی مغول در اوایل قرن هفتم (617 هـ) و سیطره ی آنان بر ایران، نوشتن کتب تاریخی در قرن های هفتم و هشتم رواج پیدا کرد. این سنّت همچنین در قرن نهم نیز ادامه پیدا می کند. مغولان علاقه ی زیادی داشتند که حملات وحشیانه ی شان- که اغلب همراه با قتل و غارت، ویرانی، تجاوز و اعمال غیر انسانی بود و خود آن را فتوحات دلاورانه! می پنداشتند- در صفحات کتب تاریخ ثبت شود تا برای آیندگان به یادگار بگذارند و آن را مایه ی مباهات می دانستند؛ بنابراین از نوشته شدن کتاب های تاریخی حمایت می کردند. نگاهی گذرا به فهرست کتابهای تاریخ ادبیّات و سبک شناسی و توجه به شمارگان کتب تاریخی نوشته شده در این دوره، به وضوح بیانگر این مطلب خواهد بود.

تاریخ جهانگشای(2) یکی از این کتب تاریخی ای است که چند دهه بعد از حمله ی چنگیز به ایران، نویسنده ی شهیر قرن هفتم، علاء الدین عطاملک جوینی (681-623 هـ) آن را به رشته ی تحریر درآورده است. این کتاب که در سه مجلد «در تاریخ چنگیزخان و اعقاب او...»، «تاریخ خوارزمشاهیان» و «سایر حاکمان مغول و اوضاع اسماعیلیّه» نوشته شده، از موثق ترین مآخذ تاریخی و از جمه متون دلاویز فارسی است.

این کتاب ارزشمند تا به حال- تا آنجا که نگارنده اطّلاع دارد- شرح جامعی که نیاز مراجعان به این متن را برطرف سازد، نداشته است. با توجه به اینکه این کتاب یکی از نمونه های خوب نثر فنی رایج در قرن های ششم و هفتم است، جزء سرفصل های درسی دوره ی کارشناسی ارشد رشته ی زبان و ادبیّات فارسی قرار گرفته است؛ بنابراین لازم بود شرحی از این کتاب برای استفاده ی دانشجویان نگاشته شود. با توجه به اینکه نسخه ی مرحوم قزوینی قدیمی بود و نوع حروف چینی و نداشتن علائم نگارشی، مطالعه ی آن را مشکل می کرد، می بایست این متن را به طور کامل با حروف چینی جدید و ویراستاری دقیق بر اساس نسخه ی مرحوم قزوینی به طبع می رسید. تا اینکه در سال 1385 شرحی از کتاب به اهتمام سیّد شاهرخ موسویان منتشر شد. این کتاب بر اساس نسخه ی مرحوم قزوینی، با حروف چینی جدید و رعایت اصول نگارشی و ویرایشی جدید در یک جلد به صورت آراسته به طبع رسیده است. از جمله نکات مثبت این شرح این است که توضیحات آن به صورت پاورقی در هر صفحه آمده است و مطالعه ی متن را برای خواننده آسان کرده است. در این توضیحات سعی بر آن بوده است تا برای هر کلمه معنای مرتبط با متن ذکر شود و همچنین اعراب کلمات توضیح داده نشود که طبیعتاً باعث افزایش سطور و صفحات کتاب و متعاقباً قیمت آن می شد. در مواردی نیز جهت تسهیل فهم متن تغییراتی در نحوه ی نگارش آن داده شده است.